234. Waarom "just do it" niet werkt bij veranderingen - en een briljante methode voor duurzame verandering

Waarom “just do it” niet werkt: wat Lahey ons leert over duurzame verandering

Elk jaar opnieuw.

Het nieuwe jaar begint, en met frisse energie nemen we ons voor om meer te sporten, gezonder te eten, of eindelijk die ‘cursus’ te volgen. Maar ergens in februari merken we dat de sportschool leegloopt en het boek ongelezen blijft. Hoe kan het toch dat goede voornemens zo vaak stranden, zelfs als de urgentie torenhoog is?

Laten we een extreem voorbeeld nemen: mensen die een hartaanval hebben gehad. Uit onderzoek blijkt dat slechts 1 op de 7 mensen hun gedrag blijvend verandert, zelfs nadat hun arts hen letterlijk vertelt: “Verander je levensstijl, anders ga je dood.” Alles lijkt aanwezig om verandering mogelijk te maken:

    • Urgentie: Je gezondheid staat op het spel
    • Belang: Het is letterlijk een kwestie van leven en dood
    • Begeleiding: Artsen, diëtisten en coaches staan klaar om te helpen
    • Duidelijkheid: Je weet precies wat je moet doen (en laten)

En toch lukt het maar weinigen. Waarom?

Twee soorten verandering: technical en adaptive
Lisa Lahey en Robert Kegan maken in hun boek Immunity to Change onderscheid tussen twee soorten verandering: technical change en adaptive change.

1. Technical change
Dit type verandering is duidelijk en oplosbaar. Je weet wat je moet doen, en er zijn concrete stappen beschikbaar om je doel te bereiken. Denk aan het volgen van een dieet of het krijgen van een trainingsschema. Technical change werkt wanneer het probleem puur praktisch is en er geen diepere innerlijke weerstand meespeelt.

2. Adaptive change
Adaptive change gaat dieper. Dit soort verandering vereist dat je je overtuigingen, waarden of identiteit aanpast. Het is complex, omdat het raakt aan wie je bent en hoe je naar de wereld kijkt. Adaptive change komt in beeld wanneer technische oplossingen niet genoeg zijn, zoals bij het veranderen van een levensstijl na een hartaanval. Hier is de uitdaging niet weten wat je moet doen, maar kunnen doen wat nodig is omdat je innerlijke weerstand overwint.

Het probleem is dat we vaak proberen adaptive change aan te pakken met technische oplossingen: een lijstje met “do’s and don’ts” of een nieuwe app. Maar zolang de innerlijke weerstand niet wordt aangepakt, blijft de verandering oppervlakkig en tijdelijk.

Immunity to Change: waarom we vastlopen
Lahey en Kegan leggen uit dat adaptive change wordt tegengewerkt door een diepgewortelde psychologische immuniteit tegen verandering. Net zoals ons fysieke immuunsysteem ons beschermt tegen ziekten, beschermt ons psychologische immuunsysteem ons tegen veranderingen die het als bedreigend ervaart.

Deze immuniteit werkt als volgt:
1. Je hebt een helder doel.
Bijvoorbeeld: gezonder leven na een hartaanval.
2. Je vertoont gedrag dat tegen je doel ingaat.
Zoals blijven snacken, geen tijd maken voor beweging of stress niet aanpakken.
3. Dit gedrag wordt gevoed door een concurrerende commitment.
Bijvoorbeeld: “Ik wil mezelf niet tekortdoen” of “Ik wil geen saai leven leiden.” Deze onbewuste overtuigingen botsen met je bewuste doel.
4. Er is een onderliggende “grote aanname.” Ook wel Big Assumption genoemd.
Bijvoorbeeld: “Als ik niet van het leven geniet door lekker eten, is het niet de moeite waard.”

Pas wanneer deze onderliggende aannames en conflicterende verplichtingen worden blootgelegd, kun je écht aan duurzame verandering werken.

De cruciale laatste stap: experimenteren met je aannames
Wat Lahey’s model onderscheidt, is dat het niet stopt bij bewustwording. Het echte werk begint bij het toetsen van je “grote aanname.” Dit doe je door kleine, gecontroleerde experimenten op te zetten.

Bijvoorbeeld: als je aanname is “Als ik gezond eet, geniet ik minder van het leven,” kun je experimenteren door een week gezonde lunches te nemen en bewust te observeren hoe je je voelt. Misschien ontdek je dat je meer energie hebt en juist méér van je dag kunt genieten.

Deze experimenten zijn essentieel omdat ze je helpen om niet alleen je gedrag, maar ook je overtuigingen te veranderen. Het doorbreken van deze aannames is vaak de sleutel tot blijvende verandering.

Waarom goede voornemens vaak mislukken
Goede voornemens en de “just do it”-aanpak gaan voorbij aan deze diepere lagen van weerstand. Ze richten zich op technische oplossingen zonder de innerlijke, adaptieve uitdagingen aan te pakken. Daarom voelen goede voornemens vaak als een gevecht tegen jezelf – een gevecht dat je maar zelden wint.

Wat we kunnen leren van Lahey
Als je écht een verandering wilt doorvoeren, vraag jezelf dan niet alleen af wat je wilt bereiken, maar ook:
    • Is dit een technische verandering of een adaptieve verandering?
    • Welke gedragspatronen werken tegen mijn doel?
    • Welke onbewuste verplichtingen houden mij vast?
    • Wat zijn mijn onderliggende aannames over deze verandering?
    • Hoe kan ik kleine experimenten opzetten om te toetsen of mijn aannames kloppen?

Pas als je deze stappen doorloopt, kun je duurzame verandering realiseren. Want veranderen is geen kwestie van “gewoon doen,” maar van het begrijpen en herschrijven van de verhalen die we onszelf vertellen.

Hier zijn vijf herkenbare voorbeelden waarin de vijf stappen van het Immunity to Change-model duidelijk worden:
1. Stoppen met constant je e-mails checken

       1. Helder doel: “Ik wil productiever zijn door mijn werkdag niet te laten onderbreken door constante e-mailmeldingen.”
       2. Tegenwerkend gedrag: Ik blijf mijn e-mail elk kwartier checken, zelfs zonder nieuwe meldingen
       3. Concurrerende commitment: “Ik wil altijd bereikbaar en beschikbaar zijn, zodat ik geen belangrijke zaken mis.”
       4. Grote aanname: “Als ik niet direct reageer, denken mensen dat ik onbetrouwbaar of niet betrokken ben.”
       5. Experiment: Stel je meldingen één dag uit of plan een vaste tijd om e-mails te beantwoorden en observeer of mensen echt ontevreden zijn over je reactiesnelheid.

2. Een gezonde levensstijl aannemen
        1. Helder doel: “Ik wil gezonder leven door minder fastfood te eten en vaker te sporten.”
       2. Tegenwerkend gedrag: Ik kies vaak voor fastfood, ondanks mijn voornemen om gezonder te eten.
       3. Concurrerende commitment: “Ik wil mezelf belonen na een lange, stressvolle dag.”
       4. Grote aanname: “Zonder comfort food kan ik niet ontspannen of genieten van mijn vrije tijd.”
       5. Experiment: Probeer één week een alternatief te vinden dat ook als beloning voelt, zoals een ontspannend bad of een gezonde smoothie, en beoordeel of dit je ontspanning beïnvloedt.

3. Meer initiatief nemen in teamvergaderingen
        1. Helder doel: “Ik wil actiever bijdragen aan teamvergaderingen en vaker mijn ideeën delen.”
      2. Tegenwerkend gedrag: Ik houd mijn ideeën voor mezelf, ook als ik denk dat ze waardevol zijn.
      3. Concurrerende commitment: “Ik wil geen kritiek krijgen of dom overkomen in een groep.”
      4. Grote aanname: “Als ik een slecht idee deel, zullen mensen me minder respecteren.”
      5. Experiment: Deel in een vergadering een klein idee waarvan je denkt dat het waardevol kan zijn en vraag gericht om feedback. Observeer of de reactie echt negatief is, of misschien juist bemoedigend.

4. Conflicten aangaan in plaats van vermijden
      1.  Helder doel: “Ik wil eerlijk zijn en lastige gesprekken aangaan wanneer dat nodig is.”
      2. Tegenwerkend gedrag: Ik ontwijk gesprekken over moeilijke onderwerpen of blijf me verontschuldigen om conflicten te vermijden.
      3. Concurrerende commitment: “Ik wil een goede relatie met iedereen behouden en geen confrontaties veroorzaken.”
      4. Grote aanname: “Als ik mensen confronteer, zullen ze boos worden en me niet meer waarderen.”
       5. Experiment: Begin met een kleine, niet-bedreigende confrontatie, zoals een verzoek om een afspraak te verplaatsen, en observeer hoe de ander reageert.

‍