De verborgen saboteur in je hoofd – Fixed vs Growth Mindset

Complimenten maken meer kapot dan je lief is

Het is zo’n moment dat begint met iets warms: iemand kijkt je aan en zegt “Jij bent slim.” Of “Jij bent creatief.” Je glimlacht, voelt de trots opborrelen… en ergens diep vanbinnen gebeurt er iets geks. Je brein denkt: O, dat is wie ik ben. Dit moet ik beschermen.

En daar zit het probleem.

Ons brein is gebouwd met één hoofdfunctie: jou veilig houden. Niet gelukkig, niet succesvol, maar veilig. Zodra iets goed gaat of we erkenning krijgen, kiest het voor behoud. Het wil koste wat het kost het beeld bewaren dat anderen van ons hebben. En dus nemen we minder risico’s, kiezen voor wat we al kennen, en mijden alles wat het zorgvuldig opgebouwde imago kan beschadigen.

Psycholoog Carol Dweck noemt dit een Fixed Mindset – het geloof dat je kwaliteiten vaststaan. In haar beroemde onderzoek met kinderen kreeg een groep lof voor hun talent (“Jij bent slim”), de andere groep voor hun inspanning (“Je hebt echt doorgezet”). Toen ze daarna mochten kiezen tussen makkelijke of uitdagende taken, koos de eerste groep bijna allemaal voor makkelijk. Veilig. Zonder risico. De tweede groep koos juist voor moeilijk. Uitdagend. Een kans om te leren.
‍

In onze trainingen zeggen we daarom vaak: “Complimenten maken meer kapot dan je lief is.” En dat geldt vooral voor complimenten over wie iemand is. Want zodra je gelooft dat je iets bént, ga je bewijzen verzamelen om dat beeld te bevestigen. Zie je wel, ik ben geen leider. Zie je wel, ik ben goed in cijfers. Het voelt vertrouwd, maar houdt je klein.

Het alternatief is een Growth Mindset – het geloof dat je kwaliteiten ontwikkelbaar zijn. Daar hoort bij dat fouten geen bewijs van onvermogen zijn, maar bouwstenen van groei. Mensen met een Growth Mindset verwerken fouten letterlijk anders in hun brein: ze registreren ze sterker en leren er sneller van.

De weg naar groei begint vaak klein: een compliment verschuiven van de persoon naar het proces. Niet “Jij bent creatief”, maar “Wat heb je dat creatief aangepakt.” Niet “Jij bent een leider”, maar “Je leidde dat gesprek heel sterk, vooral toen…” Je maakt de stap van identiteit naar gedrag, en opent daarmee ruimte om te leren, te falen en opnieuw te proberen.

En wat als de ander in een Fixed Mindset zit? Dan werkt overtuigen zelden. Veel effectiever is om vragen te stellen over het proces: “Wat werkte er wél?” of “Welke stap kun je proberen?” Je haalt de druk van het oordeel af en verplaatst het gesprek naar actie. Vaak merk je dat de ander vanzelf weer een klein beetje open gaat.

Het vraagt lef om tegen je eigen brein in te gaan. Lef om het veilige imago los te laten en in plaats daarvan nieuwsgierig te blijven, ook als je iets nog niet kunt. Een compliment lijkt klein, maar het is een zaadje. De vraag is alleen: plant je het in beton, of in vruchtbare grond?

‍